Cahil Özgüveni: Bilgisizliğin Cesareti
- Yazar: Murat Çatal
- 25 Haziran 2025
- 83 kez okundu
Bilmemek ve Bilmeye Direnmek
Toplumda sıkça rastladığımız bir durum vardır ki, bir konuda bilgisi sınırlı olan kişi, kendisinden çok daha bilgili birine karşı büyük bir özgüvenle konuşur, fikir üretir ve yargıda bulunur. Bu özgüven çoğu zaman dikkat çekicidir; çünkü içerikten çok ses tonuyla, bilgi derinliğinden çok kararlılıkla kendini belli eder. Üstelik bu özgüven, yalnızca bilgisizliğinden kaynaklanmaz, bilmediğini bile bilmemesinden, yani farkındalık eksikliğinden kaynaklanır. Kişi sadece yanlış bilgiye sahip olmamakla beraber, yanlış bildiğini de anlamaktan acizdir. İşte bu çelişkili hâl, halk arasında “cahil cesareti,” akademik literatürde ise “cahil özgüveni”olarak tanımlanır. Psikoloji yazınında da bu duruma Dunning-Kruger etkisi adı verilir.
Dunning-Kruger Etkisi Nedir?
1999 yılında Amerikalı sosyal psikologlar David Dunning ve Justin Kruger, insanların yetkin olmadıkları alanlarda kendilerini olduğundan daha bilgili ve başarılı zannetme eğiliminde olduklarını gösteren bir araştırma yayımladılar. Bu araştırma, insan zihninin ne kadar yanıltıcı olabileceğini çarpıcı bir biçimde gözler önüne sermiştir. Çünkü yeterli bilgiye sahip olmayan bireyler, hem kendilerinin yetersizliğini fark etme hem de başkalarının yeterliliğini tanıma becerisinden yoksun hâldedirler.
Bu psikolojik eğilim dört temel basamakta özetlenebilir:
• Yetersizlik, kişinin yanlışlarını fark edememesine neden olur.
• Farkındalık eksikliği, kişiyi kendinden fazla emin kılar.
• Öz değerlendirme bozukluğu, bireyin hem kendini hem başkasını yanlış yargılamasına yol açar.
• Ve sonunda öğrenme arzusu zayıflar; çünkü kişi zaten “her şeyi bildiğini” zanneder.
Bu etki, sadece bireysel düzeyde bir algı bozukluğu anlamına gelmemektedir. Toplumun genel kültürel yapısını, karar alma süreçlerini, otoriteye duyulan güveni ve uzmanlığa verilen değeri de doğrudan etkilemektedir. Bilgiyle kurulan bağ zayıfladığında, yerini sesin yüksekliği, cümlelerin keskinliği ve kendinden emin bakışlar alır. Yani laf ebeliği.
Cahil Özgüveninin Günlük Hayattaki Görünümleri
• Sosyal medyada uzmanlık taslayanlar: Herhangi bir bilimsel ve akademik eğitimi ya da altyapısı olmayan kişiler, tıp, tarih, fizik, psikoloji, hatta teoloji gibi karmaşık alanlarda kendinden emin ifadelerle görüş bildirirler. Üstelik bu görüşler çoğu zaman hatalı olmasına rağmen, sanki tartışmasız doğrularmış gibi sunulur. Gerçek otodidaktlar ise bu tablonun dışında tutulmalıdır; çünkü onlar bilgiye saygıyla yaklaşan, kaynaklara dayanan, öğrenme sürecini ciddiyetle sürdüren kendilerini ciddi bir şekilde yetiştirmiş kişilerdir.
• Toplantılarda en çok konuşan ama en az bilen kişiler: Bilgi eksikliği, özgüvenle örtülmeye çalışılır. Kimi zaman kendini dinleten kişi, söylenene değil de nasıl söylendiğine bakılarak dikkate alınır.
• Kendini sorgulamayan bireyler: Eleştirel düşünme becerisi gelişmediğinde, birey yeni bir bilgiyle karşılaştığında önce anlamaya değil, savunmaya yönelir. Sorgulama, yerini tepkiye; öğrenme, yerini yargıya bırakır.
• Popüler bilgi aktarıcıları: Bilgi sahibi olmayan, ancak etkileyici konuşma becerisine sahip bazı kişiler, medya ya da internet aracılığıyla geniş kitlelere ulaşır ve yanlış bilgileri özgüvenle yayar. Bu durum, yalnızca bireylerin değil, toplumun genel algısını da şekillendirir.
Tüm bu örnekler, bireyin kendi bilgisizliğini fark etmesi yerine, onu bir tür meziyet gibi taşımasının nasıl bir zırh hâline geldiğini gösterir.
Bilgelik ve Alçakgönüllülük
Gerçek anlamda bilen kişi genellikle temkinlidir. Çünkü bilgi arttıkça, fark edilen bilinmezlik de artar. Her yeni kavrayış, yeni bir bilinmezliği beraberinde getirir. Bu farkındalık, kişinin hem kendine karşı hem başkalarına karşı daha ölçülü ve daha sabırlı olmasını sağlar. Nitekim Sokrates’in meşhur sözü bu düşünceyi şöyle özetler: “Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir.”
Bu tür bir düşünce yapısı, bireyi daha çok sorgulayan, daha çok dinleyen ve öğrenmeye açık bir hâle getirir. Bilgelik, yalnızca çok şey bilmek değil; ne zaman susulması, ne zaman dinlenmesi ve ne zaman sorgulanması gerektiğini bilmektir. Bu yüzden gerçek bilgi, çoğu zaman gösterişli cümlelerde dışında sessizlikte, sabırda ve dikkatli dinleyişte kendini gösterir.
Toplumsal ve Kültürel Yansımaları
• Cehaletin yüceltilmesi: Bazı toplumlarda bilgiye sahip olmak, bir ayrıcalık ya da değer olarak görülmez. Aksine, bilgi sahibi kişi “entel,” “ukala,” ya da “kendini bir şey sanan” gibi ifadelerle küçümsenir. Buna karşılık, bilgiye sahip olmayan ama kendine güvenen birey “halktan biri,” “doğal,” ya da “samimi” gibi etiketlerle yüceltilir.
• Uzmanlığın itibarsızlaştırılması: Akademik bilgiye, bilimsel yöntemlere ya da kurumsal otoriteye karşı duyulan güvensizlik giderek artar. Yerine sezgiye, kanaate ve duygulara dayalı kişiler öne çıkar.
• Kendini geliştirme arzusunun köreltilmesi: Cahil kişi, cehaletini fark etmediği sürece gelişim gösteremez. Çünkü gelişimin ilk adımı, eksik olduğunun farkına varmaktır. Fakat cahil özgüveni, bu farkındalığı ortadan kaldırarak bireyin öğrenmeye açık kapılarını kapatır.
Bu nedenlerle, sadece bireylerin dışında, toplumun düşünsel atmosferi de daralır. Bilginin değersizleştirildiği, sorgulamanın bastırıldığı bir ortamda kültürel üretkenlik de ister istemez zayıflamış olur.
Peki Çözüm Nedir?
• Farkındalık geliştirmek: Bilmediğini kabul etmek, öğrenmenin ilk adımıdır. Bu, zayıflık değil; güçtür
• Sorgulama yetisi kazandırmak: Anlatılanı olduğu gibi almak yerine, sorular sormayı teşvik eden bir eğitim anlayışı geliştirilmelidir.
• Eğitim ve kültür politikaları: Toplumda bilgiye ve bilene değer veren bir kültür inşa edilmeli; eğitim, yalnızca bilgi aktarımı değil, düşünme eğitimi hâline getirilmelidir.
• Geribildirim kültürü: İnsanlar birbirlerine eksiklerini gösterebilmeli; bu göstergeler öfke ya da aşağılanma değil, gelişim için fırsat olarak değerlendirilmelidir.
Bilgisizlikten Değil, Bilmediğini Bilmemekten Kork
Cahil özgüveni, çağımızın en sinsi problemlerinden biri haline gelmiştir. İnsan sadece bilgisiz olduğunda değil; bilmediğini bile bilmediğinde tehlikeli hâle gelir. Çünkü bu hâl, hem kendisini hem çevresini yanıltır. Oysa öğrenmek, sormak, şüphe duymak bir eksikliğin yanı sıra, insan olmanın, gelişmenin ve bilgeliğe yaklaşmanın vazgeçilmez adımlarıdan biridir. Gerçek bilgi, cesaretten gelmez; meraktan, sürekli öğrenmekten ve durmaksızın arayıştan gelir.
Murat Çatal
Genel Yayın Yönetmeni: Elif Ünal Yıldız
Bu yazının bütünü yazarına aittir.
Bir önceki yazımı okudunuz mu?
Yorumlar (9)
Bir yanıt yazın
Murat Çatal
Fisildayankalemler.org online gazetemizin Editörü ve Yazarıdır. Almanya’da yaşamaktadır. Araştırmaları, Antropoloji alanındadır. ‘Tanrıların Gizemi’, ‘Doğru Bilinen Yanlışlar’, ‘Alevi Ritüellerinin Kökeni’ ve ‘Die Ursprünge der Alevitischen Rituale’ adlarında dört antropoloji araştırma kitabı bulunmaktadır. https://1000kitap.com/kitap/tanrilarin-gizemi--355711?hl=tr https://www.sinirsizyayincilik.com/kitaplar/alevi-rituellerinin-kokeni/ https://www.sinirsizyayincilik.com/kitaplar/dogru-bilinen-yanlislar/ https://fisildayankalemler.org/author/muratcatal/
Benzer Yazılar
- KEZİBAN ARIKAN
- 14 Ağustos 2025
- Şadan Köse
- 14 Ağustos 2025
- Ozan Kasım KOL
- 13 Ağustos 2025
- Metin ÖZDEMİR
- 13 Ağustos 2025
- Songül Aykan
- 10 Ağustos 2025
- Şeyma Saltık
- 10 Ağustos 2025
- Yaşar GELER
- 10 Ağustos 2025
- Emily Yaramis
- 6 Ağustos 2025
- Murat Çatal
- 5 Ağustos 2025
- Şadan Köse
- 5 Ağustos 2025
[…] Bir önceki yazımı okudunuz mu? […]
Cahil özgüveni üzerine kaleme aldığım yazının odağı, sosyolojik mağduriyetlerin analizi olmaktan ziyade, epistemolojik sınırların farkında olmayan bireysel tutumların eleştirisidir. Elbette her zihinsel sapma toplumsal bağlamdan azade düşünülemez; ancak bu, her yazının o bağlamı taşımak zorunda olduğu anlamına gelmez. Bilgiye erişememek başka, bilginin gereksizliğine inanmak başkadır. Yazı, bu ikisi arasındaki ayrımı vurgulamakla yetinmiştir. Dahası, mesele bireysel bir bilişsel yanılgı olmanın ötesinde, kültürel kodlarla tahkim edilmiş bir epistemik sapma olarak da okunabilir. Öz-farkındalığın erozyona uğradığı bireysel yapılar psikolojinin, cehaletin meşruiyet kazandığı kolektif tahayyüller ise antropolojinin kavramsal alanına dâhildir. Dolayısıyla yazı, görünürde yalın bir teşhisin ardında çok katmanlı bir düşünsel arka plan taşır.
Öncelikle, yazı fazlasıyla tek taraflı bir bakışla kaleme alınmış. Cahil özgüveninin eleştirisi yapılırken, bu özgüvenin ortaya çıkış koşulları yeterince irdelenmemiş. Bugün birçok bireyin kendini “yetkin” hissetmesi yalnızca kibirden değil; bazen eğitime ulaşamamanın, dışlanmışlığın ya da sistemin kişiye dayattığı yapay “özgüven” gerekliliğinin bir sonucu olabilir. Dolayısıyla meseleyi yalnızca bireyin cehaletiyle açıklamak, sığ bir çözüm önerisi olur. Yazı, önemli bir meseleyi gündeme getiriyor ve bu anlamda kıymetli. Ancak eleştirisini daha katmanlı, daha empatik ve daha bütüncül bir yerden yapsaydı, okurla daha sahici bir bağ kurabilir, bilgiyle cehalet arasındaki mesafeyi yargılayarak değil, anlayarak kapatma ihtimali doğurabilirdi.
Kaleminize emeğinize sağlık saygılar.
Öğrenmenin yaşı ve zamanı yok, insan herşeyi bilemez her an öğrenmek ve heybeye güzellikleri doldurmak nasip olsun. Hocam kaleinize emeğinize sağlık saygılar.
Teşekkür ederim Uğur hocam
İşimiz önce öğrenmek sonra öğrendiklerimizi paylaşmak.
Harika bir yazı 🥰 Her şeyi bilmek mümkün değil umarım öğrenmekten asla vazgeçmeyiz hocam Kaleminize yüreğinize emeğinize sağlık hocam
Kaleminize sağlık harika tespitler değerli hocam 👍👏👏