UZAY ÇAĞINI YAKALAMAK

Yazar: Mesude BOZKURT
20 Şubat 2024
71 kez okundu
7

UZAY ÇAĞINI YAKALAMAK

2001: A Space Odyssey Filmi Hakkında Göstergebilimsel Yaklaşımlar

Geçtiğimiz günlerde Falcon 9 roketi Florida’daki Kennedy Uzay Merkezinden başarıyla fırlatıldı. Türk Astronot ve Bilim Misyonu Projesi kapsamında ilk Türk astronotu Alper Gezeravcı da Türk toplumunu temsil ederek o roketin içindeydi. Astronotumuz döndüğü zaman da deneyimlerini paylaştı hatta. Böylelikle uzay ve evren gündemimize detaylıca girmiş oldu. Bu konuda yapılmış olan çalışmalar da dikkatimizi çekmeye başladı.

Uzay çağında yaşıyor olmanın ayrıcalığını fark edebilmek için gelinen süreci iyi anlamak gerekir diye düşünüyorum. İnsanlık var olduğundan beri yüzünü göklere çevirmiş, hep daha yukarıda neler olduğunu merak etmiştir. Bazen hayatı bazen de var oluşu anlamlandırmak gayesi taşıyan süreç günümüzde artarak devam etmektedir. İnsanlık tarihi boyunca bu merakını giderecek ve ilerletecek argümanlar kullanmıştır. Birbirlerinin dikkatini çekmek için de çeşitli sanatsal faaliyetlerle görünür olmasını sağlamıştır.

Evrenin detayları hakkında araştırmalar yaptığım sırada bu konuda daha öce kafa yormuş kişilerin çalışmalarını da incelemeye çalıştım. En çok da sanatsal faaliyetlerin az zamanda daha çok şey anlattığını fark ettiğimde heyecanlandım. Uzmanlık alanım icabı sinema ve göstergebilimsel çalışmaların yaşadığımız çağa ayak uyduracak şekilde işimi kolaylaştırdığını görmek mutlu etti. İşte “2001: A Space Odyssey” filmi de bu çalışmalardan biridir. Bu filmde edindiğim kazanımları paylaşmak istedim:

Stanley Kubrick’in 1968 yapımı “2001: A Space Odyssey” filmi bahsettiğim şekilde insanın merakını ifade etme anlamında bir görünürlük sağlar. Bu eser sinema tarihinde çığır açan bir eser olmuştur. Sinemanın kült filmleri arasındaki bilim kurgu klasiğidir.

Sadece teknik başarıları ve etkileyici görsel efektleriyle değil, aynı zamanda derinlemesine anlam katmanları ve göstergebilimsel ögelerle de dikkat çeker.

Sunulan argümanlar, mitler ve semboller içeriği zenginleştirir. Bunun yanı sıra filmdeki sessizlik ve müzik kullanımı da göstergebilimsel bir analizin önemli parçalarını oluşturur. Kubrick, filmde minimal diyalog kullanarak izleyiciyi düşünmeye ve filmdeki görsel sembollerle etkileşime girmeye teşvik eder.

Her izleyici kendi kültür birikimine bağlı olarak anlamlar çıkarabilir. Sinemanın özü budur. Dolayısıyla filmin temel sembolleri ve sekanslarının günümüze kadar geçerliliğini koruduğu bir gerçektir. Ancak bu gerçeğin henüz hak ettiği ilgiyi görmediği kanısındayım. Başlı başına bir tez ve araştırma konusu olabilecek filmde saatlerce müzakere yapılabilir. Fakat farklı bir platformda…

Benim dikkatimi çeken, üzerinde düşündüğüm bazı bölümleri kısaca şöyle anlatabilirim:

Filmde Öne Çıkan Detaylar

Monolitler:

Film, insanoğlunun evrimini temsil eden ikonik bir sekansla başlar. Sıkça görülen monolitler, filmin ana sembolüdür. Filmin merkezi göstergebilimsel unsurlarından en önemlisidir. Bu devasa dikdörtgen prizmalar, teknolojik gelişmeyi ve insanlığın evrimini temsil etmesine rağmen pek anlaşılmaz.

Mesela ilk monolit, hominidlerin araçları kullanmaya başlamasıyla birlikte ortaya çıkar. Primatlar, monolitin etkisiyle aletleri kullanarak düşmanlarını alt etmeyi öğrenirler. Bu sahne, insanın bilinci ve kontrolü ele geçirme yeteneğini keşfetmesini temsil eder. Tarih çağları araştırılırken ilk insan tasvirlerini bilirsiniz.

Halbuki filmde bu süreç primatlarla sunulur. Monolitler insanlığın ilk adımlarını ve alet kullanma yeteneklerinin kazanılması sürecinin sembolüdür.

İlerleyen sahnelerde izlediğimiz, Ay’da bulunan monolit, insanlığın uzaya adım atmasının başlangıcını temsil eder. Denilebilir ki bu monolitler sadece fiziksel evrimi değil, aynı zamanda bilinç ve zeka evrimini de simgeler.

HAL 9000:

HAL 9000, yapay zeka tarafından kontrol edilen bir bilgisayar sistemidir. 1968 li yıllarda hayali kurulup filmi yapılabilen yapay zekanın günümüzde geldiği seviye yadsınamaz. O dönemlerde insanlığın çok başka sorunları olmasına rağmen bunlardan bağımsız bir film çekmek cesaret işi doğrusu. Bu konuyu başka bir çalışmaya bırakıp filmimizi incelemeye devam edelim:

Göstergebilim açısından, HAL insanın yaratıcılığını ve makineleşmiş zekanın tehlikelerini simgeler. Gelişmişlik neden tehlike olsun ki diyebilirsiniz… Fakat her yeniliğin bir adapte süreci bir sonucu olduğunu da unutmamak gerekir. İşte bu açıdan bakınca Hall, film boyunca artan bir tehdit unsuru olarak karşımıza çıkar. Soğuk sesi ve gözleri, izleyicide bir tehdit duygusu uyandırır. Çünkü ne olursa olsun teknolojinin her zaman soğuktur.

İnsanı taklit etme yeteneğinin olması size de bir şeyler anımsatıyor mu?

HAL, soğukkanlılığı ve yapay zekasıyla insana benzerlik gösterirken, aynı zamanda insanın kontrolünü kaybetme korkusunu yansıtır. HAL’in bozulması ve insanlara karşı düşmanca bir hale gelmesi teknolojinin kontrolden çıkmasının bir sembolüdür. Yakın bir tarihte yapay zeka Sophie olayını hatırlarsınız… İşte bu sahnelerde yaşanan çok farklı değil aslında.

Bu sekans teknolojiye karşı güvensizlik ve kontrol kaybı temasını işler. Bu konuda izleyicide bir düşünce provokasyonu yaratır. Madem böyle bir çağa ulaşılacak o zaman sonuçlarına da katlanılmak zorunda olduğumuzu düşündürüyor. Ayrıca olası tehlikeleri önceden kestirmek sorumluluğunu almak zorunda olduğumuz gerçeğini bilinç düzeyine taşıyor diye düşünüyorum.

Filme Anlam Katan Detaylar

Mekan Tasarımı:

Filmdeki mekan tasarımı, izleyiciye karakterlerin içsel durumlarını yansıtan derin bir anlam katar. Örneğin, Discovery One gemisinin soğuk ve izole iç mekanları, mürettebatın teknolojiyle kaplı bir ortamda yalnızlık hissetmelerini vurgular. Halbuki oldukça kalabalık bir ekip söz konusu…

Yönetmen Kubrick, mekan tasarımını karakterlerin psikolojik durumlarına dair birer yansıma olarak kullanır. Ne kadar gelişmiş bir ortam olursa olsun insan insandır işte. Ünlü yönetmen bu tasarım ile izleyiciyi filmdeki sembollerle daha yakın bir etkileşime sokar.

Müzik ve Sessizlik:

Filmde kullanılan müzikleri daha önce dinlediniz mi? Belki hiç ilginizi çekmemiştir… Fakat bu müzikler, izleyicinin duygusal tepkilerini yönlendirmekte önemli bir rol oynar. Mesela Richard Strauss’un “Also sprach Zarathustra” eseri, filmdeki evrimsel temaları güçlendirir.

Yine György Ligeti’nin eserleri, uzaydaki yabancı atmosferi vurgular. İzleyiciyi derinleştirir ve duygusal tepkilerini yönlendirir.

Kubrick, izleyiciyi adeta anlamın peşine düşmeye ve görsel imgelerle etkileşime girmeye zorlar. Bunun için uzun, sessiz sahneleri kullanır. Bu sessizlik, insanın evrensel sorularına ve varoluşsal düşüncelere dalma fırsatı sunar.

Ünlü yönetmen bu yöntemle izleyicinin sembollerle etkileşime geçmesini teşvik eder. Çünkü sözlerle anlatılamayan düşünceler sembollerle daha detaylı bir anlama olanağı sağlar.

Embriyo ve Yeni Evrim:

Film, başlangıç sahnelerinde uzay kapsülünün spermi anımsatan görüntüsü ile insanın sonsuzluktan gelişinin gizemini anlatır. Sakin ve dingin bir alanda başlayan maceranın merak unsurlarını temsil eder.
Filmin sonlarına doğru, embriyo şeklindeki Star Child görüntüsü, yeni bir evrim aşamasını simgeler. Bu sembol, insanlığın bir sonraki aşamaya geçişini ve bilinç seviyelerinin yükselmesini ifade eder. Aynı zamanda bu görsel hayatın işleyiş zorluğuna rağmen yeniden başlamanın masumluğunun sembolüdür.

Varoluşsal Sorular:

Film, varoluşsal sorulara da odaklanır. Evrenin sınırları merak ettirir. Çünkü insan tarihi boyunca hep bu arayış içindedir. İnsanın yerinin ve amacının sorgulanması bu sahne ile izleyiciye aktarılır. Bilinç seviyelerinin evrimsel bir süreç içinde nasıl değişebileceği gibi konularda düşündürücü bir atmosfer oluşturur. Bu temalar, izleyicide derin düşünce ve spekülasyon uyandırır.

Görsel Estetik ve Semboller:

Film, detaylı görsel estetiği, semboller ve imgelerle doludur. Çünkü izleyicide farklı yorumlamalara açık bir alan oluşmalıdır. Monolitler, renkler, geometrik desenler gibi görsel unsurlar, filmi bir sanat eseri haline getirir.

Bildiğiniz üzere bu unsurlar, sözcüklerle anlatılamayacak derin anlamları ifade eder. Anlaşılır olma hususunda daha kalıcı etki yarattığı için filmde geniş yer alır.

Sonuç Olarak Diyebiliriz ki:

“2001: A Space Odyssey,” sadece bilim kurgu türüne ait bir film değildir. Aynı zamanda insan doğası, teknoloji ve evrim gibi evrensel konuları işleyen bir sanat eseridir. İzleyici, bu filmi izlerken kendini soyut ve derin anlamların peşine düşmekten alıkoyamaz.

Unutmadan; göstergebilimsel analizde dikkate alınması gereken bir başka unsuru da eklemek isterim: Filmdeki zamanın kurgusu ve non-lineer anlatının katkısı oldukça önemlidir. Çünkü film, izleyiciyi geçmiş, şimdi ve gelecek arasında bir yolculuğa çıkarır. Bu, insan evriminin bir döngü olduğunu ve geçmişin geleceği nasıl etkilediğini düşündürür.

Hala seyretmediyseniz bu makaleyi okuduktan sonra mutlaka zaman ayırmanızı öneririm. Şimdiden söyleyeyim; gayet sabırlı olun ve her karesinin üzerinde mutlaka düşünün.

Değerlendirmelerinizi bu metnin altına yorum olarak yazabilirsiniz.

Bu konuda istifade edebileceğiniz farklı çalışmalardan birini kaynak olarak sunabilirim:

https://dergipark.org.tr/

Önceki metinlerimi de inceleyebilirsiniz:

Evrene Farklı Bir Bakış

Çocuk Olmak mı Çocuk Kalmak mı?

İlgili

Yorumlar (3)

Bekir SEVİK
- 21/02/2024
Kaleminize sağlık
Yıldız TEK GAMLI
- 21/02/2024
İşin aslı Kubrick filmlerine ve dehasına bayılırım. Bunu kaleme aldığınız için teşekkür ederim
Bora
- 20/02/2024
Bir filme bu şekil bir gözle bakanilmek büyük ustalık ve bilgi ister diye dusunuyorum. Bir yerden sonra sadece eglenmek icin film izlemeyecek olsam da, gostergelerin arkasindaki anlamlari keşfetmek oldukça cezbedici. Buna sağladığınız katkı için teşekkürler.

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Mesude BOZKURT

Göstergebilim Uzmn/ Klinik Psk.Uzmn/ Yazar/ Editör/ fisildayankalemler_org Başkan Yardımcısı YAYIMLANMIŞ ESERLERİ Kırık Kanatlı Melekler (2022) Göğ Gözlü (2023) EDİTÖRLÜĞÜNÜ YAPTIĞI ESERLER Karınca Süpürgesi Gizem’in Bereket Hazinesi Gizem’in Cennet Hazinesi Öpücük Kutusu Fermuar Ozi’nin Maceraları-1 / Mucit Ozan Ozi’nin Maceraları-2 / Dinozorlar Bornova’da

UZAY ÇAĞINI YAKALAMAK