İLK MÜSLÜMAN MOĞOL HAKANI BERKE HAN

Tarih
İLK MÜSLÜMAN MOĞOL HAKANI BERKE HAN

İLK MÜSLÜMAN MOĞOL HAKANI BERKE HAN

Kıymetli Tarih Severler;

Ortaçağ’da İslâm âlemine büyük zarar veren ve etkisi yıllarca hissedilen iki mühim olay vardır ki bunlardan birisi Moğol istilasıdır. (Diğeri de Haçlı seferleri)

Moğol istilası neticesinde Türkistan, Ön Asya ve Doğu Avrupa’da Moğol devletleri kurulmuştur. Bu devletlerden birisi de Doğu Avrupa, Kafkasya, Rusya taraflarında ve İdil Nehri boylarında kurulan, başkenti Saray (sonrasında Saraybatu ve Sarayberke) şehri olan Altın Orda Devleti’dir.

Cengiz Han’ın torunu Batu Han ve kardeşleri (Cuci oğulları) tarafından kurulan Altın Orda Devleti bizim tarihimizde de önemli bir yere sahiptir. Keza bu devlet, bizim Cumhurbaşkanlığı forsunda bulunan yıldızların ifade ettiği on altı büyük Türk devletinden biri kabul edilmektedir.

Bu devletin Moğol karakterli olmasına rağmen Türk devletlerinden kabul edilmesini sağlayan ilk Müslüman Moğol hakanı kabul edilen Berke Han’dır. Keza onun hakanlığı döneminde bu ülke hızla Müslümanlaşacak, bu topraklarda Türk nüfusun yoğunluğu ile birlikte de Türkleşecektir.

Berke Han, Cengiz Han’ın oğlu Cuci’nin oğullarından biridir. Batu Han’dan sonra oğullarının kısa saltanatı sonrasında Berke Han, 1256 tarihinde ağabeyinin tahtına geçmiştir.

Kaynaklarda onun ismi Berkay, Berka ve Berke Oğul şeklinde de geçmektedir. Berke Han, İslâmiyet’i kabul eden ilk Moğol hakanı olarak tarihe geçmiştir. Onun Müslümanlığı kabulü ile ilgili çeşitli rivayetler vardır. Şimdi bu rivayetler üzerinde duralım.

Bir rivayete göre Berke Han, doğuştan Müslümandır ve babası Cuci tarafından Müslüman olarak yetiştirilmiştir. Ayrıntılı anlatalım:

Berke Han, doğduğunda gayrimüslim olan annesinin sütünü emmedi. Kahinler, bunun sebebini onun Muhammedî olmasına bağladılar. Babası Cuci, yeni doğan oğlunu emzirmek üzere süt anne aradı. Berke, gayrimüslim kadınların sütünü emmedi. Tâ ki Müslüman bir kadının onu emzirmesine kadar…

Cuci Han, oğlunun Müslüman olarak yetiştirilmesini emretti. Berke Han, bu şekilde yetiştirildi. Gençlik yıllarında Harzem’e gidip ünlü âlimlerden Şeyh Necmeddîn Kübrâ’nın talebelerinden Şeyh Seyfeddîn Baharzî’nin hizmetine girdi. İslâmiyet’e tam olarak bağlandı.

MÜSLÜMAN OLMASI

İkinci bir rivayete göre Berke Han, bizzat Şeyh Seyfeddîn Baharzî’nin telkinleriyle Müslüman olmuştur. O, İslâm dinini araştırmış ve Şeyh Baharzî ile görüşerek İslâm’a girmiştir. Berke, Batu Han zamanında Müslüman olmuştur.

Bu rivayeti ayrıntılı anlatalım:

Berke Han, Buhara’da yaşayan Şeyh Baharzî ile mektuplaşıyordu. Baharzî, müritlerini Berke’ye göndererek onu İslâmiyet’e davet etti. Berke kabul ederek Müslüman oldu. Şeyh Seyfeddîn Baharzî, ona gönderdiği mektupta Abbâsî Halifesi’ne tabî olmasını istiyordu.

Berke, bunu kabul etti. Şeyh’e bir yarlığ (Moğollar’ın dostlarına ve tabîlerine gönderdikleri ferman) göndererek Buhara’da rahatça yaşayıp serbest hareket etme tasarrufu sağladı. Ancak Şeyh Baharzî, bu yarlığı kabul etmeyerek onun bu davranışını kınadı.

Berke Han, Şeyh’i ziyaret etmek istemesine rağmen Baharzî, ona bu onayı vermedi. Bu bir süre devam etti. Müritlerin araya girmesiyle Şeyh Baharzî, onu Buhara’ya davet etti.

Buhara’ya giden Berke, Şeyh’e bağlılığını bildirip Müslümanlığını tazeledi. Şeyh Seyfeddîn ona İslâmiyet’i kendi milleti arasında yaymasını, ülkesine camiler yapmasını, fakihlere ve âlimlere sahip çıkmasını söyledi. Berke Han, bunu kabul etti.

Aslında Berke Han, dünya nimetlerini elinin tersiyle itip Şeyh’in emrine girmek ve Buhara’da onun tekkesinde yaşamak için gitmişti. Ancak Şeyh onun bu isteğini kabul etmedi.

Batu Han’ın vefatından sonra Berke Han, Şeyh Baharzî’ye mektup yazıp Buhara’da onun hizmetinde yaşamak istediğini tekraren bildirdi. Şeyh Seyfeddîn Baharzî ona şu cevabı verdi: “Ey oğul! Allah’ın emri odur ki sen atalarının yurdunda padişahlığını sürdüresin. Bu konuda yanılgıya düşme.”

Berke Han, bu tavsiyeye uydu ve yurdunda kaldı.

Batu Han öldükten sonra Karakurum’daki Büyük Han Ogeday’ın (Berke’nin amcası) onayıyla Batu’nun oğlu Sartak babasının yerine geçti. O, Karakurum’dan Altın Orda’nın başkenti Saraybatu’ya dönerken, amcası Berke’nin bölgesinden geçiyordu.

Berke Han, ağabeyi Batu Han’ın döneminden beri Derbend bölgesinin valisiydi. Sartak, birkaç fersah ötedeki Berke’nin yanına uğramadan Saraybatu’ya vardı. Bunun duyan Berke, onun bu davranışına üzülmüştü. Sartak’a bir mektup yazdı:

“Ey oğul! Derbend taraflarından geçmene rağmen bana uğramadın. Ben senin amcanım ve baban yerindeyim; neden yabancı gibi geçip gidiyor ve yanıma gelmiyorsun?”

Hristiyan olan Sartak, Berke’ye şöyle cevap verdi:

“Ben ki, Kıpçak ve Rus diyarı, Harzem, Kuzey Türkistan ve Macar ülkesinin hanıyım. Sen ise bana ait olan bir diyarda, benim iznimle bulunuyorsun. Sen Müslümansın, ben ise Hristiyanım. Benim inancımda bir Müslüman yüzü görmek uğursuzluk getirir. Seni görmek istemememin sebebi bu inancımdır.”

Bu sözler onun o kadar çok zoruna gitmişti ki üç gün boyunca otağına kapandı ve şu duayı yaptı:

“Allahım! Eğer Muhammed’in (S.A.V.) dini gerçekse, benim için Sartak’tan öcünü al.”  

Bu olaydan birkaç hafta sonra Sartak öldü ve Altın Orda tahtı Berke Han’a nasip oldu.

Muhabbetle…

 

 

Kaynakça:

Barthold, Vasiliy, Berke, İslâm Ansiklopedisi.

Bedirhan, Yaşar, Bozkırdaki İslâm’ın Kılıcı Berke Han, Eğitim Yayınevi, 2021.

Bostancı, Fatih, Berke Han Dönemi Altın Orda Devleti Tarihi, Efe Akademi Yayınları, 2021.

Cüzcani, Minhac-ı Sirac, Tabakat-ı Nasıri Moğol İstilasına Dair Kayıtlar,  Çev. Mustafa Uyar, Ötüken Neşriyat,        İstanbul, 2016.

Kafalı, Mustafa, Altın Orda Hanlığı, Türkler-Cilt 8, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.

Konukçu, Enver, Berke Han, TDV İslam Ansiklopedisi.

Kutlu, Furkan, Berke Han Döneminde İslâm Dininin Altın Orda Devleti’ne Etkisi, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2020.

Ötemiş Hacı, Cengizname, Çev. Tuncer Gülensoy, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2020.

Richard, Jean, Berke Han’ın İslam’a Girişi ve Altınordu Hanlığı’nda İslâmiyet’in Yayılışı, Çev. Abdulkadir Yuvalı, Türk Kültürü Dergisi, 1988.

Saray, Mehmet, Altın Orda Hanlığı, TDV İslâm Ansiklopedisi.

Uludağ, Süleyman, Seyfeddin Bâharzî, TDV İslâm Ansiklopedisi.

Yakubovskey, Aleksandr, Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Meb Yayınları, Ankara, 1976.

 

Mustafa CANKURT

Editör: Sonay BİLGİ ARABACI

Genel Yayın Yönetmeni: Elif ÜNAL YILDIZ 

Diğer Yazılarımı Ziyaret Etmek  İster misiniz?

https://fisildayankalemler.org/imam-gazali-ve-melik-sencer/

https://fisildayankalemler.org/nureddin-zenginin-ruyasi/

https://islamansiklopedisi.org.tr/berke-han

 

Yorumlar (1)

  1. Bekir SEVİK
    • 1/05/2024

    Kaleminize sağlık Mustafa Hocam.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Mustafa CANKURT

1978 yılında Aksaray'da doğdum. Anadolu Üniversitesi İşletme bölümü ve Atatürk Üniversitesi Sosyal Hizmet Lisans bölümlerinden mezun oldum. Tokat Zile Devlet Hastanesinde Sosyal Hizmet Uzmanı olarak görev yapmaktayım. Evliyim; Halil Furkan, Ömer Faruk ve Ayşe Naz isimlerinde üç çocuğum var. Okumaya düşkünüm, ortaokul yıllarından beri iyi bir okuyucuyum, özellikle tarih okuyucusuyum. 2020 yılı eylül ayında “Siyah Sancağın Gölgesinde-Celaleddîn Harzemşah” isimli “tarihi roman” formatında ilk kitabın çıktı.

Benzer Yazılar