BÜYÜK ZAFER: AYNICALÛT SAVAŞI

Tarih
BÜYÜK ZAFER: AYNICALÛT SAVAŞI

BÜYÜK ZAFER: AYNICALÛT SAVAŞI 

Kıymetli Tarih Severler;

Bu yazımızda tarihe “Moğollar’ın işgalini durduran savaş” olarak geçen Aynıcalût savaşından bahsedeceğiz.

Aynıcalût Savaşı, Mısır’da hüküm süren Türk-İslâm devleti Memlükler ile Moğol asıllı İlhanlılar arasında 1260 yılında meydana gelmiştir. Memlük, “malik olunan şey, köle” anlamına gelmektedir. Memlük Devleti, Eyyubî Devleti’nin hizmetinde bulunan Türk köleler tarafından kurulduğu için bu isimle anılmaktadır. Devletin kurucusu Türkmen asıllı İzzeddîn Aybek’tir. İlhanlılar Devleti ise Cengiz Han’ın torunu Hülagu tarafından kurulmuş bir Moğol devletidir. Moğol Hakanı Mengü, kardeşi Hülagu’yu 1253’de batı seferine görevlendirmiştir. Bu seferde Alamut’taki Batınî Devleti ve Bağdat’taki Abbâsî Halifeliği’ne son verilmiş ve toprakları işgal edilmek suretiyle Azerbaycan, İran ve Irak’ta Hülagu tarafından İlhanlı Devleti kurulmuştur.

Hülagu’nun 1258’de Bağdat’ı işgal edip Abbâsî Devleti’ne son vermesi, İslâm âleminde büyük bir korkuya sebep olmuştu. Hülagu’nun bundan sonraki hedefi Suriye olacaktı. Memlük Devleti, Mısır, Suriye ve el-Cezire (Kuzey Irak) de Eyyubî Devleti’nin ortadan kaldırılması sonucu Mısır’da kurulmuş bir devletti. Ancak Suriye hâlâ Eyyubî hanedanına mensup Nâsır Yusuf tarafından yönetilmekteydi. Nasır Yusuf, kendisini Eyyubî Devleti’nin mirasçısı kabul edip Memlükler’in Mısır’daki hâkimiyetlerini tanımıyordu.

HÜLAGU’NUN SURİYE SEFERİ

Hülagu, Suriye Meliki Nâsır Yusuf’a ve çevredeki diğer emirlere birer mektup yazdırdı. Hülagu bu mektupta, “Bağdat’ın başına gelenlerin tamamen Halife’nin hatası olduğunu, eğer onun gibi hareket ederse aynı akıbetin kendisini beklediğini, Moğol ordusunun Tanrı’nın ordusu olduğunu, Tanrı hata içerisinde olan emirlere Moğolları gönderdiğini, tüm emirlerin bir an önce Tebriz’e gelip kendisine itaat etmesini” bildiriyordu. Nâsır Yusuf, Hülagu’yu oyalama taktiği uyguladı. Aslında Hülagu’yu durduracak gücü yoktu. Fakat onu durdurmak için de bir çaba içerisine girmedi.

Bu arada Mısır’da İzzeddîn Aybek ölmüş ve yerine oğlu Nureddîn Ali “Melikü’l-Mansur” unvanı ile tahta geçmişti. Bu sultanın yaşının küçük olması sebebiyle onun tüm yetkileri naibi Seyfeddîn Kutuz’un elindeydi. Onun muhalifi olan Kıpçak asıllı Emir Rükneddîn Baybars ise Nâsır Yusuf’un hizmetindeydi. Baybars, direniş taraftarı idi. Emir Rükneddîn Baybars, Balis yakınlarında sekiz bin kişilik bir Moğol ordusunun varlığını haber alarak Nâsır Yusuf’tan kendisine üç bin kişilik bir ordu verdiğinde Moğol ordusuna karşı koyacağını ve zafer kazanacağını söyledi. Fakat Nâsır Yusuf, Moğollar’ın daha fazla tepkisini çekmek istemiyordu. Baybars’ın teklifini reddetti. Baybars ise Nâsır Yusuf’a kızmış ve ondan artık umudunu kesmişti. Yanındakiler ile birlikte Filistin’e çekildi.

12 Eylül 1259 tarihinde Suriye seferine çıkan Hülagu, başkenti Tebriz’den yola çıkıp sırasıyla Ahlat, Hakkari, Cizre, Harran, Nusaybin, Urfa, Menbiç, Rakka, Caber ve Haleb’i ele geçirdi. Ordusunu Şam’a sürdü. Hülagu’nun Bağdat’ı ve tüm Irak’ı ele geçirmesi, Mısır’da kaygıyla izleniyordu. Son olarak Hülagu’nun Tebriz’den yola çıktığı ve kısa sürede el-Cezire bölgesine geldiğini haber alan saltanat naibi Seyfeddîn Kutuz, Suriye’nin düşmesi üzerine sıranın kendilerine geleceğini tahmin ediyordu. Kutuz, Kahire’de tüm emir ve valileri topladı. Bu işin Mansur ile yürümeyeceğini onlara açıkça izah etti. Emirler de Kutuz gibi düşünüyordu. Fakat Mansur’un yerine kim sultan olacaktı? Emirler ittifakla bu makama en lâyık kişinin Kutuz olduğunu söylediler ve onu teşvik ettiler. Bunun üzerine Seyfeddîn Kutuz, Melikü’l Mansur, kardeşi ve annesini tutuklattı. (12 Kasım 1259) Kutuz, Melikü’l Muzaffer unvanı ile Mısır tahtına çıktı. Bu, Moğollar ile yapılan mücadelenin ilk aşamasıydı.

Nâsır Yusuf ise Haleb’in düştüğünü haber aldıktan sonra başkenti Şam’a geçse de bir süre sonra Mısır Memlük Devleti’ne sığınmak üzere Şam’dan ayrıldı. Mısır’a giderken yolda Moğollar tarafından yakalandı. Şam’da kalan komutanlar, şehrin anahtarlarını Hülagu’ya gönderdiler. (1 Mart 1260) Böylece Şam katliamdan kurtuldu. Hülagu iki yıl içerisinde Suriye’yi işgal etmiş oldu. Artık hedefinde Mısır ve Memlük Sultanlığı vardı.

Memlük Sultanı Seyfeddîn Kutuz, Harzem Türkleri’nden olup son Harzemşah Sultanı Celâleddîn Mengüberti’nin yeğeniydi. Bir savaşta Moğollara esir düşmüş, Türk Memlük emirlerinden İzzeddîn Aybek et-Türkmânî tarafından satın alınarak Mısır’a getirilmişti. Moğollar, Haleb ve Şam’ı ele geçirdikten sonra ordularıyla Gazze’ye kadar gelmişlerdi. Suriye’deki Moğol zulmünden kaçan halk ise Mısır’a gitmek üzere yollara düşmüştü. Son sığınak Mısır’dı. Moğollar’ı ancak Melikü’l Muzaffer Kutuz’un ve Memlükler’in yenebileceğini düşünüyorlardı. Keza Kutuz, kahraman ve tecrübeli bir melik olup etrafında tecrübeli emirleri bulunmaktaydı. Fakat Suriye’den gelen halkın Mısır’da Moğol zulmünden bahsetmesi, Mısır halkında ve askerlerinde korku ve telaşa sebep oluyordu.

Kahire’ye gelenler sadece Suriye halkı değildi. Moğollar’a karşı mücadele etmiş Harzem emirleri de Kahire’ye gelip Sultan Kutuz’un hizmetine girdiler. Bu emirler arasında Melik İhtiyarüddîn Han, Melik Nâsıreddîn Kuşluk, Bereket Han, Nâsıreddîn Kaymerî, Seyfeddîn Sadık Han, Atlas Han da vardı. Sultan, bu emirlerden Moğollar ile ilgili bilgi aldı. Bu arada Hülagu, Suriye seferine çıkmadan önce Suriye Meliki Nâsır Yusuf’a ve bazı emir ile sultanlara elçileriyle mektup göndermişti. Hülagu’nun mektup gönderdiği sultanlar arasında Mısır Memlük Sultanı Muzaffer Kutuz da vardı. Moğol elçileri, 21 Ocak 1260 tarihinde Kahire’ye gelip mektubu Kutuz’a sundular.

Sultan Muzaffer Kutuz, Moğol elçilerinin getirdiği bu mektubu içinde Harzemli komutanlarında bulunduğu bir mecliste istişare etti. İstişareden direniş kararı çıktı. Bunun üzerine Kutuz, Moğol elçilerine kararını bildirdi. Savaş hazırlıklarına başladı. Tüm Müslümanlar’ı cihada davet etti. Emir Rükneddîn Baybars ise Filistin dağlarındaydı. Artık Nâsır Yusuf’un acizliğinden ve korkaklığından bıkmıştı. O da kurtuluşu Sultan Kutuz ve ordusunda görüyordu. Baybars, ümmetin selameti için Kutuz ile düşmanlığa son vermenin zamanının geldiğine karar verdi. Baybars, emirlerinden Alaaddîn Tayberis’i Mısır’a Muzaffer Kutuz’a gönderdi ve onun hizmetine girmek istediğini bildirdi. Muzaffer Kutuz, mektubu aldığında bundan memnun oldu. O da Baybars’ın ve emirlerinin kahramanlığını biliyordu. Teklifi hemen kabul etti.

8 Mart 1260 tarihinde Baybars ve emirleri Kahire’ye geldi. Kutuz onları şehrin girişinde at üstünde karşıladı. Onlara hürmet gösterdi. Baybars’a Kalyup şehrini iktâ verdi. Zafer kazanılması hâlinde ise ona Haleb Naipliğini vaat etti. Ona vezâret konağını tahsis etti.

Buraya kadar Aynıcalût zaferine giden süreci anlattık. İnşallah haftaya zaferi anlatacağız.

Muhabbetle…

Mustafa Cankurt

Kaynakça:

Aktan, Ali, Sultan Kutuz ve Aynıcâlut Zaferi, Atatürk Üni. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Erzurum, 1991.

Arslantaş, Yüksel, Memlük-Moğol Mücadelesi ve Orta Doğu Tarihine Etkileri, Belleten, 2003.

Ayaz, Fatih Yahya, Memlükler, TDY İsam Yayınları, İstanbul,  2015.

Barthold, Vasiliy,  Moğol İstilasına Kadar Türkistan, çev.: Hakkı Dursun Yıldız, TTK Yay. 1990, Ankara.

Cüzcani, Minhac-ı Sirac, Tabakat-ı Nasıri Moğol İstilasına Dair Kayıtlar,  Çev. Mustafa Uyar, Ötüken Neşriyat, 2016, İstanbul.

Güzel, Fatih, Kuruluş Devrinde Bir Memlük Sultanı: Melikü’l-Muzaffer Seyfeddîn Kutuz, KAREFAD, 2019.

Kopraman, Kazım Yaşar,  Baybars I,TDV İslam Ansiklopedisi.

Kopraman, Kazım Yaşar,  Mısır Memlükleri,Türkler-Cilt 5, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.

Özbek, Süleyman, Yakın Doğu Türk-İslâm Tarihinin Akışını Değiştiren Bir Meydan Savaşı: Ayn Calud, Türkler-Cilt 5, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002.

Özbek, Süleyman, Moğolları Durduran Türk: Sultan Baybars, Berikan Yayınları, Ankara, 2018.

Özdemir, H. Ahmet, Moğol İstilası, İz Yayıncılık, İstanbul.

Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi III, Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1986.

Şeşen, Ramazan, Cezire, TDV İslam Ansiklopedisi.

Şeşen, Ramazan, Eyyubiler, TDV İslam Ansiklopedisi.

Tomar, Cengiz, En-Melikü’l-Nâsır Yusuf, TDV İslâm Ansiklopedisi.

Yiğit, İsmail, Kutuz, TDV İslam Ansiklopedisi.

Yiğit, İsmail,  Memlükler, TDV İslam Ansiklopedisi.

Yuvalı, Abdulkadir, Hülagu, TDV İslam Ansiklopedisi.

Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlılar, TDV İslam Ansiklopedisi.

Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlılar Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2017.

Ziyade, Nikola, Ayn-ı Câlût’ta Moğolların Yenilgisi Arap Medeniyetini Kurtardı, Çev. İbrahim Ethem Polat, Nüsha Dergisi.

https://fisildayankalemler.org/sultan-meliksah-ve-melik-kavurd/

https://fisildayankalemler.org/suleymansahin-akibeti/

https://islamansiklopedisi.org.tr/kutuz

https://islamansiklopedisi.org.tr/baybars

https://islamansiklopedisi.org.tr/aynicalut-savasi

Editör: Murat Çatal

Genel Yayın Yönetmeni: Elif Ünal Yıldız

Bu yazının bütünü yazarına aittir.
Bir önceki yazımı okudunuz mu?

SULTAN MELİKŞH VE MELİK KAVURD

Yorumlar (1)

  1. Yıldız Tek Gamlı
    • 12/07/2024

    Emeğinize sağlık

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Mustafa CANKURT

1978 yılında Aksaray'da doğdum. Anadolu Üniversitesi İşletme bölümü ve Atatürk Üniversitesi Sosyal Hizmet Lisans bölümlerinden mezun oldum. Tokat Zile Devlet Hastanesinde Sosyal Hizmet Uzmanı olarak görev yapmaktayım. Evliyim; Halil Furkan, Ömer Faruk ve Ayşe Naz isimlerinde üç çocuğum var. Okumaya düşkünüm, ortaokul yıllarından beri iyi bir okuyucuyum, özellikle tarih okuyucusuyum. 2020 yılı eylül ayında “Siyah Sancağın Gölgesinde-Celaleddîn Harzemşah” isimli “tarihi roman” formatında ilk kitabın çıktı.

Benzer Yazılar