Azerbaycan Şiir Geleneğinde Bayatılar

Yazar: Habil YAŞAR
3 Temmuz 2024
82 kez okundu
6

Azerbaycan Şiir Geleneğinde Bayatılar

Azərbaycan ədəbiyyatı dünya ədəbiyyatı içərisində öz zənginliyi, rəngarəngliyi ilə daima seçilmiş və seçilməkdədir. Lirik xalq şeir janrı içərisində bayatıların da xüsusi gözəlliyi vardır. Mənşəcə bayatların adı ilə bağlı olduğu ehtimal edilir. 7 hecalı, 4 misradan ibarətdir.

3-cü misrası sərbəst, qalanları həmqafiyə olur. Əsas fikir son iki misrada ifadə edilir. Daha çox “Mən aşiq”, “Mən aşiqəm”, “Əzizinəm”, “Eləmi” sözləri ilə başlanır. Mövzuca rəngarəngdir. Xalqın kədərindən tutmuş məhəbbətə, dostluğa qədər xeyli sayda mövzular bayatılarda əks olunmuşdur.

Digər janrlar kimi bayatılar da nəsildən-nəsilə keçirilərək, müxtəlif variantlara düşmüşdür. Bu janrdan klassik və müasir yazılı ədəbiyyatda da istifadə edilmişdir. Bir sıra türkdilli xalqlarda da bayatıya uyğun şeir formaları mövcuddur. Buna İraqda xoyratları misal göstərmək olar. Forma və məzmunca müəyyən mənada, çastuşkalara yaxındır. Həzin melodiye və havalara da bayatı deyilir. Bəzi muğam adları (Bayatı Şiraz, Bayatı-Kürd, Bayatı-Qacar və s.) bayatı sözü ilə bağlıdır.

Müxtəlif mövzulu bayatıların içərisində vətən haqqında bayatılar daha çox üstünlük təşkil edir.

Əzizim kətan yaxşı,
Keyməyə kətan yaxşı,
Qürbət yer cənnət olsa,
Yenə də vətən yaxşı.

Burda yolum oldu tən,
Varmı bu yoldan ötən,
Bu dünyada şirin şey,
Bir anadır, bir vətən.

Məhəbbət mövzulu ictimai məzmunlu bayatılar da vardır.

Mən aşiq sini, sini,
Doldur iç sini, sini.
Mənə öz yarım gərək,
Nəylirəm özgəsini?

Novruz bayramını əks etdirən bayatılardan:

Dəyirmanda dən oldu,
Kef-damağı şən oldu,
Novruz bayramı gəldi,
Gece-gündüz tən oldu.

Bayatıların bir növü də cinas bayatılardır. Məsələn:

Pərvanə oda yansın,
Od tutsun oda yansın,
Mən yandım yar ucundan,
Eşitsin, o da yansın.

Sarı Aşığın bayatıları xüsusilə məşhurdur.

Mən aşıq, zarı canım,
Saralıb sarı canım.
Səndən ayrı düşəli
Qalmayıb yarı canım.

Xətai və Əmaninin yaradıcılığında da bayatılar diqqəti cəlb edir.

Xətai işin düşər,
Gəlib, gedişin düşər,
Dişləmə çiy loxmanı,
Yerinə dişin düşər.
Xətai

Yüzün göz rövşənidir,
Zülfün can cövşənidir.
Xəyalın ilə könlüm
Məhəbbət kövşənidir.
Əmani

Bayatılar xalq tərəfindən bu gün də sevilməkdə, yeni-yeni sənət nümunələri yaradılmaqdadır.
Habil Yaşar/Şair, Yazar, Prezident Təqaüdçüsü

Günümüzün Türkçesi

Bayatılar

Azerbaycan edebiyatı, dünya edebiyatı içinde zenginliği ve çeşitliliğiyle her zaman öne çıkmış ve çıkmaktadır. Lirik halk şiiri türü içinde bayatıların da özel bir güzelliği vardır. Menşei bayatların adıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. Bayatılar, 7 heceli ve 4 mısradan oluşur.

3. mısra serbest, diğerleri kafiyelidir. Ana fikir son iki mısrada ifade edilir. Genellikle “Ben âşık”, “Ben âşığım”, “Sevgilim”, “Öyle mi” gibi ifadelerle başlar. Konu bakımından çeşitlidir. Halkın kederinden aşka, dostluğa kadar pek çok konu bayatılarda yer almıştır. Diğer türler gibi bayatılar da nesilden nesile aktarılmış ve çeşitli varyasyonlara ulaşmıştır.

Bu tür, klasik ve modern yazılı edebiyatlarda da kullanılmıştır. Birçok Türk dili konuşan halkta da bayatıya benzer şiir formları bulunmaktadır. Buna Irak’ta hoyratları örnek gösterebiliriz. Şekil ve içerik olarak çastuşkalara benzerdir. Hüzünlü melodi ve havalara da bayatı denir. Bazı mugam adları (Bayatı Şiraz, Bayatı-Kürt, Bayatı-Kacar vb.) bayatı kelimesiyle bağlantılıdır.

Çeşitli konulu bayatılar arasında vatan hakkında bayatılar daha çok yer tutar:

Sevgilim keten iyi,
Giymeye keten iyi,
Gurbette cennet olsa,
Yine de vatan iyi.

Burada yolum oldu dar,
Var mı bu yoldan geçen,
Bu dünyada tatlı şey,
Bir anadır, bir Vatan.

Aşk ve toplumsal içerikli bayatılar da vardır:

Ben âşık, iç sini, sini,
Doldur iç sini, sini.
Bana kendi yarim gerek,
Ne yapayım başkasını?

Nevruz bayramını yansıtan bayatılardan:

Değirmende dane oldu,
Keyif-âlem şen oldu,
Nevruz bayramı geldi,
Gece-gündüz bir oldu.

Bayatıların bir türü de cinas bayatılardır. Örneğin:

Pervane ateşe yansın,
Ateş tutsun ateşe yansın,
Ben yandım yar ucundan,
Duysun, o da yansın.

Sarı Aşığın bayatıları özellikle meşhurdur:

Ben âşık, sarı canım,
Sararıp sarı canım.
Senden ayrı düştüğümden beri
Kalmadı yarı canım.

Hatayi ve Emani’nin eserlerinde de bayatılar dikkat çeker:

Hatayi işin düşer,
Gelip, gidişin düşer,
Çiğ lokmayı dişleme,
Yerine dişin düşer.
Hatayi

Yüzün göz aydınlığıdır,
Zülfün can koruyucusudur.
Hayalin ile gönlüm
Aşkın koruyucusudur.
Emani

Bayatılar, halk tarafından bugün de sevilmekte ve yeni sanat eserleri yaratılmaktadır.
Habil Yaşar/Şair, Yazar, Cumhurbaşkanlığı Bursiyeri

Editör: Murat Çatal

Genel Yayın Yönetmeni: Elif Ünal Yıldız

Bu yazının bütünü yazarına aittir.

Bir önceki yazımı okudunuz mu?
Lütfi Zadə: Bir Dahinin Öyküsü

https://az.wikipedia.org/wiki/Bayat%C4%B1lar

İlgili

Yorumlar (0)

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et

Habil YAŞAR

Ben Nabiyev Habil Yaşar oğlu (Habil Yaşar), 26 Şubat 1983'te (Hocalı soykırımı nedeniyle doğum günümü kutlamıyorum) Bakü'de doğdum. 271 numaralı ortaokuldan mezun olduktan sonra Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi Filoloji Fakültesi'nde okudum. "N" saylı askeri birliğinde görev yaptıktan sonra birkaç yıl "Bakü Petrol ve Enerji Koleji"nde öğretmen olarak çalıştım. Öğretmenliğin yanı sıra gazeteci, yönetici, çevirmen, sunucu olarak da çalıştım. Birçok kuruluşa üyeyim. Aynı zamanda birçok kuruluşun yönetim kurulu üyeliğine seçildim. Azerbaycan Yazarlar Birliği (2003), Dünya Genç Türk Yazarlar Birliği (Mali Kontrol Denetleme Komisyonu Başkanı-2013), Azerbaycan Cumhuriyeti Gençlik Teşkilatı Milli Konseyi (Mali Kontrol Denetleme Komisyonu üyesi-2009), Uluslararası İnsan Hakları (2007), Dünya Azerbaycanlılar Kongresi (2010)), CASCFEN (MTK üyesi-2012), Azerbaycan Yazarlar Birliği Gençlik Konseyi (2014), Azerbaycan Edebiyat Fonu (2023), Yazsader (Yazarlar ve Şairler Dayanışma Derneği), vb. Yurt içi ve yurt dışı (Türkiye, İngiltere, Kazakistan, Gürcistan vb.) birçok uluslararası etkinliğe katılıdım. 2009 yılında Cumhurbaşkanlığı bursu ve birçok edebiyat ödülüne layık görüldüm. Eserlerim İngilizce, Rusça, Türkçe vb. dillere çevrilerek kitap, gazete, dergi ve internet sitelerinde (Türkiye, Rusya, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan vb.) yayınlandı.